Бу сирэй Параллелепипед куодун көр

{| class=wikitable align="right" 
!bgcolor=#e7dcc3 colspan=2|Параллелепипед
|- 
|align=center colspan=2|[[Билэ:Parallelepiped 2013-11-29.svg|240px|Parallelepiped]]
|-
|bgcolor=#e7dcc3|Тэгил||[[:ru:Призма|Призма]]
|-
|bgcolor=#e7dcc3|Сирэй ахсаана||6 [[параллелограмм]]
|-
|bgcolor=#e7dcc3|Ойоҕос ахсаана||12
|-
|bgcolor=#e7dcc3|Орой ахсаана||8
|-
|bgcolor=#e7dcc3|[[:ru:Список групп сферической симметрии|Симметрия бөлөхө]]||[[:ru:Центральная симметрия|''C''<sub>''i''</sub>]], [2<sup>+</sup>,2<sup>+</sup>], (&times;), [[:ru:Порядок группы|2-ис бэрээдэк]]
|-
|bgcolor=#e7dcc3|Араастара||бүлтэгэр, [[:ru:Зоноэдр|зоноэдр]]
|}
'''Параллелепи́пед''' ([[Былыргы гириэк тыла|был.-гириэк.]] παραλληλ-επίπεδον<ref>[http://lingvowiki.info/w/Книги/Древнегреческо-русский_словарь_Дворецкого/96 Древнегреческо-русский словарь Дворецкого «παραλληλ-επίπεδον»]</ref>, был.-гириэктэн. παρ-άλληλος — «[[:ru:Параллельные прямые|параллельнай]]» уонна был.-гириэктэн. ἐπί-πεδον — «[[:ru:Плоскость|хаптал]]») — [[:ru:Призма|призма]],  [[параллелограмм]] буоллаҕына олох буолар, эбэтэр (тэн суолталаах) алта кырыылаах, хас биирдии кырыыта параллелограмм буолар. (тэн суолталаах) алта кырыылаах, хас биирдии кырыыта '''параллелограмм''' буолар.
== Параллелепипед көрүҥэ ==
[[Билэ:Rectangular parallelepiped.png|160px|мини|Көнө муннуктаах параллелепипед]]
Параллелепипед хас да көрүҥнээх буолар:
* [[:ru:Прямоугольный параллелепипед|Көнө муннуктаах параллелепипед]] — бу параллелепипед [[:ru:Многогранник|кырыыта]] барыта [[:ru:Прямоугольник|көнө муннук]].
* Көнө параллелепипед — бу параллелепипед 4 кырыыта көнө муннуктар.
* Иҥнэри параллелепипед — бу параллелепипед ойоҕос кырыылара олоххо перпендикулярнайа суохтар.
* [[:ru:Ромбоэдр|Ромбоэдр]] — бу параллелепипед кырыылара тэҥ [[ромб]] буолаллар.
* [[Куб|Кууп]] — бу параллелепипед кырыылара [[:ru:Квадрат|квадрат]] буолаллар.

== Сүрүн элеменнар ==
Икки параллелепипед кырыыта, биир уопсай [[:ru:Ребро (геометрия)|ойоҕоһо]] суох, утары турар диэн ааттанар, онтон биир уопсай ойоҕостоох — ыкса сибээстээх. Икки параллелепипед [[:ru:Вершина (геометрия)|оройоро]], биир кырыыга киирбэт утары турар диэн ааттанар. Утары турар оройдору холбуур [[:ru:Отрезок|кэрчик]] параллелепипед [[:ru:Диагональ|диагоналя]] диэн ааттанар. Көнө муннук параллелепипед үс ойоҕос уйуннара, биир уопсай оройдооҕу, кини кээмэйэ диэн ааттанар.

== Араастара ==

* Диагональ ортотугар холоонноон параллелепипед симметричнай.
* Талбыт уһуктаах кэрчик, параллелепипед уөһээ ньууругар сытааччы уонна диагональ ортотугар ааһаччы, аҥаардыыр, чуолаан эттэххэ, бары параллелепипед диагоналлар биир точкаҕа(чоп) быһа охсуһаллар уонна аҥҥардыыллар. 
* Параллелепипед утары сытар кырыылара параллельнайдар уонна тэҥнэр.
* Көнө муннуктаах параллелепипед диагональ уһунун квадрата тэҥнэһэр ус кээмэй квадрат сууматыгар.

== Сүрүн пуорлулара ==

=== Көнө параллелепипед ===
Ойоҕос өттө ньуур иэнэ: S<sub>б</sub>=Р<sub>о</sub>*h, ханна Р<sub>о</sub> — олох [[:ru:Периметр|периметрэ]], h —  [[:ru:Высота|үрдүгэ]]

Толору ньуур иэнэ: S<sub>п</sub>=S<sub>б</sub>+2S<sub>о</sub>, ханна S<sub>о</sub> — олох иэнэ

[[:ru:Объём|Сабардам]]: V=S<sub>о</sub>*h

=== Көнө муннуктаах параллелепипед ===
Ойоҕос өттө ньуур [[:ru:Площадь|иэнэ]]: S<sub>б</sub>=2c(a+b), ханна a, b — олох өрүтэ, с —  көнө муннуктаах параллелепипед ойоҕос өттө кырыыта

Толору ньуур иэнэ: S<sub>п</sub>=2(ab+bc+ac)

Сабардам: V=abc, ханна a, b, c — көнө муннуктаах параллелепипед кэмнээһинэ.

=== Кууп ===
Ньуур иэнэ: <math>S=6a^2</math>

Сабардам: <math>V=a^3</math>, ханна <math>a</math> — кууп кырыыта.

=== Көҥүл параллелепипед ===
Көҥүл параллелепипед сабардама уонна тэҥнэниилэрэ [[:ru:Вектор (математика)|векторнай]] [[:ru:Алгебра|алгебраҕа]] субуллук биллэллэр. Параллелепипед сабардама [[:ru:Смешанное произведение|булкаастаах үөскэм]] [[:ru:Абсолютная величина|абсолютнай кэриҥнэ]] тэн, параллелепипед үс өрүтүнэн быһаараллар, биир оройтон тахсаллар. Параллелепипед өрүт уһуна уонна ыккардынан турар муннуктар тэҥнэниитэ үс биэрэллибит вектор  [[:ru:Определитель Грама|Грам быһаарааччыта]] булкаастаах үөскэм квадракка тэн этиини биэрэр<ref name="Vect">{{книга|автор=Гусятников П.Б., Резниченко С.В.|заглавие=Векторная алгебра в примерах и задачах|место=М|издательство=Высшая школа|год=1985|страниц=232|ссылка=http://reslib.com/book/Vektornaya_algebra_v_primerah_i_zadachah}}</ref>.

== Математическай аналиһыгар ==
Математическай аналиһыгар n-мернам көнө муннуктаах параллелепипедыгар <math>B</math> элбэх чоптоох <math>x = (x_1,\ldots,x_n)</math> вида <math>B = \{x|a_1\leqslant x_1\leqslant b_1,\ldots,a_n\leqslant x_n\leqslant b_n\}</math> өйдүүллэр.

== Эбии маны көр ==
*[[Параллелограмм]]

== Хос быһаарыы ==
{{примечания}}

[[Категория:Геометрия]]