Бу сирэй Функция куодун көр

{{Манна көһөрөргө|Функция. Функция чэрчитэ, суолталарын түмсээнэ}}
'''Функция''' (уларыта тутуу) [[математика]]ҕа — иккилии элеменнэр икки ардыларыгар сөп түбэһэр быраабыла, Ол быраабыланнан — бастакы төгуллээччиттэн хас биирдии элэмиэҥҥэ, иккис множестыбаттан биир эрэ элэмиэн тэҥнэһэр.

Математика өйдөбүлүнэн функция аргыстыыр өйдөбүлүнэн хайдах биир кэриҥ иккис кэриҥ бэриллиитэ быһаарарын.

Ол курдук биир ый значенията ол кэннэ кэлэр ый значениятын быьаарарын курдук.

<math>x</math> хас биирдии суолтатыгар <math>y</math> биир эрэ суолтата туhааннаhар буоллаҕына, <math>y</math>  уларыйааччы <math>x</math> уларыйааччыттан тутулуга функция дэнэр. Тутулуга суох <math>x</math> уларыйааччыны атыннык аргумент дииллэр, оттон тутулуктаах <math>y</math> уларыйааччыны бу аргумент функцията дииллэр. тутулуга суох уларыйааччы буолуон сөптөөх бары суолталара функция чэрчитин үөскэтэллэр.

Координаталаах хаптал аргумент суолтатыгар тэҥ абсциссалаах уонна функция туhааннаах суолтатыгар тэҥ ординаталаах бары точкаларын түмсээнэ функция графига дэнэр.

== Остуоруйа ==
«Функция» диэн тиэрмин бастыҥ туттубут киһи Готфрид Вильгельм [[:ru:Лейбниц,_Готфрид_Вильгельм|Лейбниц]]. Онтон [[:ru:Бернулли,_Иоганн|Иоганн Бернулли]] Лейбницка сурукка билигин туттар суолтабытыгар быһаарыыны биэрбит.

Бастаан функция өйдөбүлэ аналитическай представление өйдобүлүгэр тэҥнэьэр этэ. Ол кэннэ сана ойдобүл киирэр [[:ru:Эйлер,_Леонард|Эйлерынан]] (1751 сыллаахха) онтон [[:ru:Лакруа,_Сильвестр_Франсуа|Лакруаннан]] (1806 сыллаахха) билиҥҥи көстүүтүн курдук. Оннук курдук 1834 сыллаахха [[:ru:Лобачевский,_Николай_Иванович|Лобачевскыйыннан]] уонна [[:ru:Лежён-Дирихле,_Петер_Густав|Дирихленнан]] билиҥҥи суолтатын булар. Гынан баран числовой функция эрэ.

XIX ҥйэ бүтүүтэ функция суолтата числовой система рамкатыттан улаатар. Бастаан функция суолтата векторнай функция диэҥҥэ тарханар, онтон [[:ru:Фреге,_Фридрих_Людвиг_Готлоб|Фреге]] логическай функциялары киллэрэр (1879). Онтон теория множеств кэнниттэн [[:ru:Дедекинд,_Юлиус_Вильгельм_Рихард|Дедекинд]] уонна [[:ru:Пеано,_Джузеппе|Пеано]] билиҥҥи универсальнай суолтатын быьааран киллэрбиттэрэ. 

== Функция бэриллэр ньымалара ==

=== Аналитическай ньыма ===
Функцияны аналитическай выражение курдук биэриэххэ соп. Оннук гыннаххына кинини форма тэннэьии дьуорэлэьиитин курдук көрдөрөллөр.

Биир формуланнан бэриллибит функция:

[[Билэ:Функция, заданная одной формулой.svg|раамката_суох|302x302пкс]]

Кэрчиктэринэн бэриллибит функция:

[[Билэ:Кусочно-заданная функция.svg|раамката_суох]]

Биллибэт чыыьылалаах функция:

[[Билэ:Неявно заданная функция.svg|раамката_суох|398x398пкс]]

=== Графическай ньыма ===
Функцияны график курдук эмиэ кордоруоххэ соп. Холобур [[Билэ:График фугкции.svg|раамката_суох|159x159пкс]] — n уларыйа сылдьар функцията. Оччоҕуна кини графига множество точек в (n+1)-мернай пространстываҕа маннык буолар.
[[Билэ:Множество точек графика функции.svg|раамката_суох]]
Бу множества точек гипеповерхность диэн ааттанар.

== Литература ==

* Функция. Математический энциклопедический словарь/Гл. ред. Ю. В. Прохоров. — М.: «Большая российская энциклопедия», 1995.
* ''Клейн Ф.'' Общее понятие функции. В кн.: Элементарная математика с точки зрения высшей. Т. 1. М.—Л., 1933.
* ''И. А. Лавров, Л. Л. Максимова.'' Часть I. Теория множеств // Задачи по теории множеств, математической логике и теории алгоритмов. — 3-е изд. — <abbr>М.</abbr>: Физматлит, 1995. — С. 13—21. — 256 с. — <nowiki>ISBN 5-02-014844-X</nowiki>.
* ''Дж. Л. Келли.'' Глава 0. Предварительные сведения // Общая топология. — 2-е изд. — <abbr>М.</abbr>: Наука, 1981. — С. 19—27. — 423 с.
* ''А. Н. Колмогоров.'' Что такое функция // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — <abbr>М.</abbr>: «Наука», 1970. — № 1. — С. 27—36. — ISSN 0130-2221.
* ''Виленкин Н.'' Как возникло и развивалось понятие функции // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — <abbr>М.</abbr>: «Наука», 1977. — № 7. — С. 41—45. — ISSN 0130-2221.

== Өссө маны көр ==
* [[Тэҥнэбил]]

[[Категория:Функции]]
[[Категория:Алгебра]]
{{DEFAULTSORT:Функция_(математика)}}